Қазіргі таңда барлық соттарда сот төрелігінің жүргізілуін, қабылданған сот актілері мәтіндерінің электрондық мұрағатын құратын, сот істерін компьютермен автоматты түрде бөлетін, құжаттарды бірыңғай есепке алуын қамтитын электрондық құжат айналымы жүйесі енгізілген.

Қазақстан Республикасының Жоғарғы Сотымен 2003 жылы 9 желтоқсан күні Қазақстан Республикасының сот органдарының бірыңғай автоматтандырылған ақпараттық-талдау жүйесі (ҚР СО БААТЖ) бағдарламасы дайындалып бекітілген. Елбасы Н.Назарбаевтың судьялар съезінде сөйлеген сөзінде азаматтардың сот жүйесіне деген сенімін арттыруға, сот өндірісін жаңарту және жеңілдету, судьялардың сотта қателік жібермеуіне және заң бұзушылыққа жол бермеуіне, сот өндірісін жүргізуде үздік инновациялық технологияларды пайдалануға, сөйтіп толықтай «Электронды үкімет» жүйесі бойынша жұмыс жасауға көшу керектігіне айрықша тоқталған болатын. Мемлекеттік органдарда электрондық технологияларды енгізуге ҚР Президентінің 16.03.2011 жылғы №573 «Қазақстан Республикасының Ұлттық ақпарат инфрақұрылымын қалыптастыру мен дамытудың мемлекеттік бағдарламасы туралы» Жарлығы негіз болды.

Мемлекеттік органдарда ақпараттық жүйелер жасау жұмысы жандана түсті. Бұл маңызды тапсырманы орындауға Қазақстан Республикасының Жоғарғы Соты да белсене кірісті. Сот төрелігінің жүргізілуін, қабылданған сот актілері мәтіндерінің электрондық мұрағатын құратын, сот істерін компьютермен автоматты түрде бөлетін, құжаттарды бірыңғай есепке алуын қамтитын электрондық құжат айналымы жүйесі енгізілді.

Қазақстан Республикасының Жоғарғы Сотымен 2003 жылы 9 желтоқсан күні Қазақстан Республикасының сот органдарының бірыңғай автоматтандырылған ақпараттық-талдау жүйесі (ҚР СО БААТЖ) бағдарламасы дайындалып бекітілді. 2007 жылы Қазақстан Республикасының барлық 378 сотында аталған бағдарлама енгізілді. ҚР СО БААТЖ бағдарламасы сотқа түскен арыздар мен істерді судьяларға автоматты түрде бөледі, Статистикалық есепті кез-келген күнге жасайды, бұрын қолма-қол құқықтық статистика және арнайы есепке алу басқармасына есептік карточкалар автоматты түрде қалыптастырады (әр сотталушыға, әрекетке қабілетсіз деп танылған азаматқа, әр құқық бұзушыға, арыз-шағымдарға, бас шара қолдану туралы және т.б. карточкалар). Сот жұмысы, құжат айналымы толығымен бақылауға алынды, Қазақстан Республикасының Жоғарғы Соты интернет-ресурсы арқылы сот актілерін көруге қол жеткізілді.

Қазіргі күні Қазақстан Республикасы сот органдары арасында қатынас, хат-хабар электронды түрде аталған бағдарлама арқылы және мемлекеттік органдар арасында электрондық құжат айналымының бірыңғай жүйесі арқылы жүргізіледі, бұл уақыт жағынан тез және қаржы жағынан тиімді, себебі пошта, қағаз, картридж шығындарын азайтады.

Сонымен қатар, жаңа технологияны өркендету мақсатында сот жүйесі мен пошта арасында тапсырыстық хаттардың электронды түрде жіберілетіні және хат алушыға хаттың тапсырылғанды бағдарлама арқылы бақылауы енгізілді. Оны 2014 жылдың маусым айынан бастап соттарға қолданысқа енгізілді. Бұл жүйенің пошта шығындарын үнемдеуге өте тиімді болды.

Барлық соттарда ақпараттық-анықтамалық киоскілер ашылған. Осы киоск және Қазақстан Республикасы Жоғарғы Соты және облыстық соттардың сайттары арқылы кез келген азамат қаралатын істер тізімін, сот актілерін, соттардың сенім телефондарын, төрағалардың азаматтарды қабылдау, ашық есік күндерін көре алады, төрағаларға блог арқылы сұрақтарын қоя алады.

Сот саласында тағы бір жаңадан енгізілген жаңа технология ол бейнеконференцбайланыс жүйесі (видеоконференцсвязь). Қазақстан Республикасының әр аумағының сотталушылары қаладан ауданға жеткізілетін болса, қазіргі күні осы байланыс арқылы қашықтықта сот процесін жүргізуге, сұрақтар қоюға, жауаптар алуға мүмкіншілік бар. Соның арқасында барлық соттармен тікелей байланысқа шығып, түрлі жиналыстар мен «дөнгелек үстелдерге», семинар сабақтар мен тренингтерге қатысып, сот процестерін бақылауға мүмкіндік туып отыр. Интерактивті оқу орталығы судьялардың біліктілігін арттырудағы жұмысты жеңілдете түседі. Жаңа технологияның бірі ол сот процесін аудиобейнежазбаға жазу. Сот мәжілісі толық және жан-жақты төрт камераға жазылады, бұл сот процесін хаттамаға толығымен түсіруге мүмкіншілік береді, сондай-ақ іс бойынша жазылған процесс бірден бірыңғай автоматтандырылған ақпараттық талдау жүйесіне тіркеледі. Және осы жүйе арқылы қысқа хаттама түзуге болады. Бұл сот мәжілісінің хатшысының жұмысын жеңілдетеді.

Жоғарыда аталған ақпараттық жаңа технологиялар арқылы сот саласы халыққа ашық әрі қол жетімді. Ендігі мақсат осы жаңа технологияларды жұмыс барысында дұрыс, тиімді пайдалану, игеру.

Ең жоғарғы саты болып табылатын, сот төрелігінің тәуелсіздігі мен бейтараптығын қамтамасыз ететін, барлығының сот алдында тендігін және әділдікке кепілдік беретін Қазақстанның соттары адам құқықтарын барынша үздік қорғау мақсатында қажетті жәрдем көрсетеді. Сот жүйесінің халық үшін ашық, әрі қол жетімді болуы үшін сот төрелігі мен ақпаратқа қол жеткізу бойынша халықтың сұраныс деңгейін арттыруы әбден мүмкін.

БААТЖ бағдарламасында қазіргі кезде бақылауға алу функциялары көптеп енгізілуде. Атап айтқанда, тұрақты түрдегі бақылау құжаттары, тез арада орындалатын бақылау құжаттары, күшіне енбеген сот үкімдері, дайын болмаған сот актілері мен сот отырысының хаттамалары, резолюция арқылы тапсырылған тапсырмалардың уақытында орындалуын қадағалау пунктілерін күнделікті пайдалану арқылы өз жұмыстарын ұйымдастыру қажеттігі туған.

БААТЖ көптеген тіркеу журналдарын, статистикалық кәртішкелерді және сот ісін жүргізуді ұйымдастыруға қатысты басқа да көмекші құжаттарды алмастырды. Сөйтіп, түптеп келгенде, істі тіркеу үдерісін жетілдірді, ақпарат өңдеу мен құжаттарды беруге жұмсалатын уақытты үнемдеу арқылы сот статистикасындағы мәліметтерді жинаудың пәрменділігін арттырды.

Қазақстан Республикасының Жоғарғы Соты Төрағасының 15.11.2014 жылғы хаттамалық тапсырмасына сәйкес, «ТӨРЕЛІК» ақпараттық жүйесін енгізу шеңберінде 2015 жылдан бастап Шығыс Қазақстан облыстық соты және аудандық соттарда  «ТӨРЕЛІК» пилоттық жобасы енгізілді.

Бұл жаңашылдықтың мақсаты - іс жүргізу ақпаратын, шығарылған шешімдермен танысу, қаулылармен, сот ұйғарымдарымен және басқа да қажетті ақпараттарды сот ісін жүргізуге қатысушыларымен шұғыл алу болып табылады.

Осыған байланысты соттардың сот мамандарымен замануаи «ТӨРЕЛІК» құжатайналым ақпараттық жүйесін зерделеу бойынша оқу семинарлары ұйымдастырылып өткізілуде.

Пилот өткізу шеңберінде соттар күнделікті «ТӨРЕЛІК» жүйесімен кіріс және шығыс құжаттарды, азаматтық, қылмыстық және әкімшілік істерді тіркеу, сот актісін енгізу, сот отырысының уақытын толтыруларды жүргізеді.

Мамандардың айтуынша, осы жүйенің артықшылықтары, яғни осы жүйе басқа мемлекеттік органдармен ақпарат алмасуға қолайлы, жүйені пайдаланушыларға тіркеу рәсімі жеңілдетілген, ақпарат алу жүйесі жеделдетілген, барлық тіркеу түрлері он-лайн режімінде көрінеді.

Сот мамандарына осы жүйе бойынша арнайы нұсқаулық және сот ісін жүргізуде негізгі бағытталған жұмыстарының бейнежазбасы ұсынылған.

Сот ісін жүргізудің замануаи жүйесін енгізу бойынша қойылған тапсырмаларды орындауда, Көкпекті ауданының № 2 аудандық сотының қызметкерлері тиімді және сапалы қызмет атқарумен қамсыздандыру үшін, инновациялық технологияларды кеңінен қолдану бойынша арнайы жоспарланған шараларды жүзеге асыру үшін белсенді жұмыстар атқаруда.

Л.Құнанбаева, Көкпекті ауданының №2 аудандық сотының кеңсе меңгерушісі 

Қазақстан Республикасының «Медиация туралы» Заңы 2011-жылы 28- қаңтарда қабылданып, бүгінгі күні елімізде жүзеге асырылуда. «Медиация туралы» Заңы Қазақстан Республикасында медиацияны ұйымдастыру саласындағы қоғамдық қатынастарды оны жүргізу қағидаттары мен рәсімін реттейді.Медиатор дегеніміз, тәуелсіз, бейтарап, істің нәтижесіне мүдделі емес, медиация тараптарының өзара келісімі бойынша таңдалған, медиаторлар тізіліміне қосылған және медиатордың функцияларын орындауға келісім берген жеке тұлға медиатор бола алады. Тәуелсіз, бейтарап, істің нәтижесіне мүдделі емес, медиация тараптардың өзара келісімі бойынша таңдалған, медиаторлар тізіліміне қосылған және медиатордың функцияларын орындауға келісім берген жеке тұлға медиатор бола алады. Медиаторлар екіге бөлінеді: олардың бірі медиация мәселесі бойынша арнайы білім алып, тәжірибе жинақтаған кәсіби медиаторлар, ал, екіншісі – кәсіби емес медиаторлар. Заңда атап көрсетілгендей, медиаторлықты таңдаған адам өз қызметін кәсіби де, кәсіби емес те негізде жүзеге асыра алады. Жоғары білімі бар, жасы 25-ке толған, Қазақстан Республикасы Медиаторлар одағынан арнайы оқудан өткен кез келген тұлға кәсіби медиатор бола алады. Ал кәсіби емес медиаторлықпен 40 жасқа толған, халық арасында беделді, адамгершілігі жоғары, ары кіршіксіз адамдардың айналысуына толық мүмкіндік бар. Олар тұрғындар жиынының ресми хаттамасы арқылы жергілікті атқару органдарына тіркелуі тиісті және де заңгер мамандығы болуы міндетті емес. Медиаторлар өз қызметтерін тек қана жеке құқықтық қатынастар бойынша жүргізеді. Мыналар: мемлекеттік функцияларды орындауға уәкілетті және оған теңестірілген, заңда белгіленген тәртіппен сот әрекетке қабілетсіз немесе әрекет қабілеті шектеулі деп танылған, оған қатысты қылмыстық қудалау жүзеге асырылатын, заңда белгіленген тәртіппен өтелмеген немесе алынбаған соттылығы бар адам медиатор бола алмайды. Медиация – тараптардың ерікті келісімі бойынша жүзеге асырылатын, олардың өзара қолайлы шешімге қол жеткізуі мақсатында медиатордың (медиаторлардың) жәрдемдесуімен тараптар арасындағы дауды (дау-шарды) реттеу рәсімі, яғни медиация – үшінші бейтарап көзқарасты ұстанатын медиатордың қатысуымен дау-жанжалдарды шешудің баламалы әдісі, оны тараптарды өзара келістіру тәсілі немесе мәмілегер, бітімгер деп түсіну абзал. Ол екі жақтың еріктілік, құпиялық, тең құқылығын сақтай отырып, тараптардың өзара тиімді бітімге келуіне жол ашады. Медиацияның мақсаты - дауды шешудің медиацияның екі тарапын да қанағаттандыратын нұсқасына қол жеткізу және тараптардың дауласушылық деңгейін төмендету. Егер Қазақстан Республикасының заңдарында өзгеше белгіленбесе, жеке және заңды тұлғалар қатысатын азаматтық, еңбек, отбасылық және өзге де құқық қатынастарынан туындайтын, сондай-ақ онша ауыр емес және ауырлығы орташа қылмыстар туралы істер бойынша қылмыстық сот ісін жүргізу барысында қаралатын даулар медиацияның қолданылу саласы болып табылады.  Қылмысты жасалғаны үшiн ең ауыр жаза екi жылға бас бостандығынан айырудан аспайтын қасақана жасалған әрекетжәне ең ауыр жаза бес жылға бас бостандығынан айырудан аспайтын абайсызда жасалған әрекет онша ауыр емес, сондай-ақ ең ауыр жаза бес жылға бас бостандығынан айырудан аспайтын қасақана жасалған әрекет және бес жылдан астам мерзiмге бас бостандығынан айыру түріндегі жаза көзделген абайсызда жасалған әрекет ауырлығы орташа қылмыс санатына жатады. Қылмыстық процесс барысында медиацияны жүргiзу кезiнде тараптар қол жеткiзген дау-шарды реттеу туралы келiсiм жәбiрленушiге келтiрiлген залалдың орнын толтыру және қылмыс жасаған адамның жәбiрленушiмен татуласуы жолымен дау-шарды реттеу туралы келiсiмдi бiлдiредi.Соттың қарауында жатқан жеке және заңды тұлғалар қатысатын азаматтық, еңбек, отбасылық және өзге де құқық қатынастарынан туындайтын дауларды реттеу бойынша медиация туралы шарт іс бойынша іс жүргізуді тоқтата тұруға негіз болып табылады. Ең бастысы, медиатордың бейтараптығы процедураға араласуға жол бермеушілік принциптерімен ерекшеленеді. Бір-біріне талап қоюшы тараптар сотқа дейін де, сот барысында да медиаторға жүгіну арқылы өзара тиімді мәмілеге келе алады. Қылмыстық істерді қарау аясында тараптар келісімге келгеннен кейін іс сотта бейбіт келісім ретінде мақұлданады. Қазақ халқы үшін бітімгершілік – билік айтудың ең озық өнегесі. Қорыта келгенде, Қазақстан Республикасында «Медиация туралы» Заңның қабылдануы өркениет көшіне батыл бет түзеген біздің қоғамымызда оң өзгерістердің жүзеге асырылып жатқандығының айқын көрінісі екендігін айғақтайды. Негізінен айтқанда бұл заң қазақ халқының дәстүрлі билер мен ата бабалар тағылымын, әдет-ғұрып тәжірибесін қалпына келтіруге жасалған игі қадамның бірі, оның тиімділігі мол деп есептесек қателеспейміз.

Көкпекті ауданының № 2 аудандық

сотының кеңсе меңгерушісі Л.Құнанбаева