Материалдар

Біздің өлкеміздің табиғаты адамдар үшін өзінің барлық байлығы - сан алуан фауна мен бай флораны берген. Ал да, пайдаңа асыр.  Бізде тау жоталары және әр түрлі шөптер, таза ауа, онда дәл осы жерде жабайы маралдарды өсіреді. Осы көрікті, үркек және сақ жануарларды қолға үйретіп арнайы шаруашылықтарда өсіруде. 

Мәселен, Өскемен қаласынан 150 шақырым жерде Самар тас жолында Қалба жотасының мәңгі жасыл етегіндегі «Көкі» шатқалында орналасқан марал шаруашылығымен айналысатын «Мараленок» пантымен емдеу орналасқан.
Аудандық газетінің редакциясы облысымыздағы бірегей орынға барды. Біз еркек маралдардың мүйізін кесу жұмысына куә болдық. Панты кесудің барлық процесін, жануардан қан алуды, пантыемдеудің қызметін өз көзімізбен көрдік.
- Биылғы жылы жақсы азықтық база болды, сондықтан да пантылардан жақсы нәтижелер байқалады, – деп шаруашылықтың басқарушысы Ержан Байзақов өз ойымен бөлісті. - Панты кесу 25 мамырда басталған болатын, аптасына екі рет – сейсенбі және сенбі күндері осы жұмысты жүргізіп жатырмыз. 332 маралдың мүйізін кесу жоспарланған. Кез-келген пантылар кесуге жарай бермейді,олардың тек қажетті мөлшерге жеткендері ғана кесіледі. Марал мүйізінің салмағы ауырлаған сайын бағалы болады. Маралдың мүйіздерін кесу жануарлар үшін зиянсыз болып табылады және ауырсындырмайды. Себебі маралдың жыл сайын мүйіз тастауға және қайтадан жаңа мүйіз өсіруге табиғи бейімділігі бар.
«Мараленок» шаруашылығында 1200 бас марал өсіріледі, қысқы мерзімге 5 мың бумаға дейін шөп, құрамында құнарлы микро-макро қоспалар бар мал азығы дайындалады. Біз оқырмандарға, пантылар – жас марал мүйізінің уақытында кесіліп және көптеген емдік қасиеттерге ие екендігін еске салуды жөн көрдік.
Шын мәнінде, емдік эликсирін алу үшін, пантыларды кесу кезеңін дұрыс таңдау қажет, сондықтан оларды дайындау – бұл тұтас өнер, Е.Байзақов басшылығындағы үлкен команданың үйлесімді жұмысын көруге болады. Марал өсіру шаруашылығындағы көп-жылдық жұмыс тәжірибесі марал шаруашылығынмен айналысушыларға қандай бұғының мүйізін кесу, ал қайсысы бір-екі күн тұра тұратынын анықтауға болады.
- Мүйіз кесу, жаздың басында марал-дардың «күйлеуі» кезінде жүргізіледі. Маралдың-еркегі шағылысу үшін ұрғашы маралдарды үйірге салады. Бұл уақытта ата марал ағзасында бас емдік компонент болып табылатын сүйек ұлпасының массалық шоғырлануы жүреді, - дейді Ержан Мержақыпұлы.
Сондықтан, өзіндік ерекшелігі бар марал өсіру ісін «қалдықсыз өндіріс» деп атауға болады. Өйткені марал мүйізін қайнатқанан кейін өңдеу кезіндегі барлық өнімдер емдік ванналарға, қанынан пантагематоген жасауға пайдаланылады. Маралдың етінің де емдік қасиеті бар, аздаған қаракесек тұтқыр болмаса.
Марал өсірушілер маралдарды шағын топтармен ағаш дәлізге айдайды, топтың ішінен мүйізі кесуге дайындарын таңдайды, қалғандары келесі жолға қалтырылады. Одан әрі таңдалған марал мықты бекітілген арнайы кабинаға кіргізіледі. Бұл марал қозғалып өзін жарақаттамау үшін, яғни, қауіпсіздік үшін жасалады. Бұдан ең басты мүйіз кесу процесі жүреді. Әлі сүйелденбеген жас мүйіз қанға толы болғандықтан, барлық емдік күші сақталады. Сондықтан мүйіздің табиғи түсуін күтпей, кеседі. Пантаны кесу кезінде маралдан шамамен -1 - 1,5 литр қан алынады. Кесудің өзі бірнеше секунд қана, содан кейін кескен орындарға антисептик жағылып маралдар келесі жылға дейін табынға жіберіледі. Антисептикпен өңдеумен қатар маралдарға қажетті екпелер жасалады.
Әрбір кесілген мүйіз тіркеліп, өлшенеді және сырғаланады. Пантылардың пайдалы қасиеттерін сақтау және тазарту үшін қайнатады. Үш күн бойы оларды салмағына қарай бір-екі минутқа қайнаған суға салады. Бұл үрдістің барлығы қолмен, ыстық будың астында жасалады. Қайнатқаннан кейін панты ваннасы деп аталатын бағалы сұйықтық - емдік «сорпа» қалады. Панты дәрі ретінде пайдалы.
Марал қанынан пантогематоген жасайды. Оның құрамындағы заттар, адамның өмірлік күшін арттырып, ерік-жігерін нығайтып, тіс өсуіне ықпал етеді және қуықтағы тастарды ерітеді, сүйектерде іріңді жараны жазады сонымен қатар, ашушаңдықты басатын дәрілік зат болып саналады. Алайда, пантыны қайта өңдеу процесі осымен аяқталмайды, панты экспорт өнімі болмас бұрын оларды ыстық пеш арқылы кептіргіштен өткізеді.
- Егер көптеген марал шаруа-шылықтарында осы құнды өнімді өткізу мәселесі туындаса – бізде ол жоқ, өйткені шаруашылықты марал өсіру саласын меңгерген марал шаруашылығын білетін Оңтүстік Корея азаматы Чо Ин Хо басқарады- дейді Ержан. Өткен ғасырдың 90-жылдарынан бастап панты өнімдерін негізгі сатып алушысы болып, кейіннен «Мараленок» шаруашылығы сол адамның меншігі. Сондықтан бізге жұмыс істеу оңайырақ. Қазақстанда пантыдан дәрі жасау өндірісімен айналысатындар жоқтың қасы деп айтуға болады.
Ержан Мержақыпұлы - Шұбарқайың ауылының тумасы, өмір бойы туған жерінде еңбек етуде. 2008 жылдан бастап осы шаруашылықта малдәрігері болып жұмыс істеуде. Ал, 2015 жылдан бастап шаруашылық басқарушысы қызметінде.
- Бұл үшін көбінесе маралдар кетеді шегінен шаруашылығы, сирек біреу оның ішінде қайтарылады. Зиян жануарлар, сондай-ақ тұрғындарының аю, жою, оның тыйым салынады. Жақсарту үшін тұқымды маралдардың өсу өнімділігі, қажет қосымша сатып алу бас, - деді мәселелер туралы шаруашылық басқарушы.
Ержан Мержақыпұлының айтуынша, жақында республика аумағында Марал өсіру палатасы құрылды, ол қазірдің өзінде көптеген марал шаруашылықтары шоғырланған Катонқарағай ауданында бірінші семинарды өткізді.
Марал шаруашылығы палатасының арқасында асыл тұқымды марал шаруашылығын субсидиялау, асыл тұқымды марал өсіру және асыл тұқымды марал шаруашылығын дамыту мәселесі шешілетін болады. Марал селекционерлерінің негізгі мәселелердің бірі - маралдарға арналған парктерінің шарбақтарының, қоршауларының жарамсыз болып ескіруі.
- Осыған байланысты, маралдар қоршау шегінен шығып кетеді, кейбіреуі қайтпай қалады. Олар аюға, ит-құсқа жем болуы да мүмкін. Марал тұқымын жақсарту, өнімділікті арттыру үшін қосымша марал сатып алу керек, - деді экономика менеджері мәселелерді тізбелеп.
Бұдан әрі «Мараленок» панты емдеу шаруашылығындағы келушілерге барлық жағдай жасалған жайлы үйлермен таныстық. Шаруашылық әкімшісі Мадина бізді құшақ жая қарсы алып, хош иісті шайынан дәм татқызды. Әңгіме барысында сауықтыру процедураларының емдік қасиеттері туралы айтып берді. Мысалы, панты ванналары – гипертония, радикулит, асқазан жарасы, атеросклероз, дистония, жыныстық әлсіздік аруларын емдеудің халықтық құралы. Панты ванналары қандағы холестерин мөлшерін төмендетеді қан қысымының артуын қалыпқа келтіріп, жұмыс істеу қабілетін арттырады.
Ыстық жайлар – бұл марал пантысын арнайы кептіруге арналған орын. онда құрғақ ыстықтың әсерінен пантылардан артық ылғал буымен шығады. Биыл шаруашылық осы бағытта қызмет көрсетуін кеңейтті және үй-жайларының бірінде күрделі жөндеу жүргізіліп, онда фитобөшке, ванналар қосылды. Жалпы алғанда, қазір онда 15 фитобөшке, 15 ванна бар.
Біз, «Мараленок» панты емдеу орта-лығынан пантының емдік қасиеттері туралы біліп, жергілікті табиғаттың сұлулығынан керемет әсер алып, марал өсірушілердің тынымсыз еңбектеріне куә болдық.

Қанат АПСАДЫҚОВА 

Пікір: